Sporla Üreme (Eşeysiz Üreme Türleri) - 10. Sınıf Biyoloji

Sporla Üreme (Eşeysiz Üreme Türleri) 

• - Tek hücrelilerden plazmodyumda (sıtma mikrobu) , mantarlarda ; karayosunları ve eğrelti otları gibi çiçeksiz bitkilerde görülür.

• - Sporla üreme spor adı verilen özelleşmiş hücrelerle olur.

• - Sporlar, etrafı kalın bir örtü ile çevrili olan , olumsuz ortam koşullarına dayanıklı hücrelerdir. Sporlar, uygun ortam koşullarında çimlenerek gelişir ve yeni canlıyı oluşturur.

• - Diploit (2n) kromozomlu canlılarda (örneğin eğrelti otları) sporlar, mayoz bölünmeyle oluşur. Böyle sporlara "eşeyli spor" denir. Eşeyli sporların üreme hücrelerinden farkı döllenme olmaksızın birey oluşturmalarıdır. 

• - Haploit (n) kromozomlu canlılarda (bazı mantarlar ve yeşil alg) ise sporlar , mitotik bölünmeyle olşur. Böyle sporlara "eşeysiz spor" denir.

• - Mantarlar eşeysiz veya eşeyli üreme yoluyla oluşan sporlar ile çoğalır. Mantarların eşeysiz üremesi sırasında olgunlaşan her spor kesesinden binlerce haploit (n) spor oluşur. Rüzgar ya da su ile taşınan bu sporlar ılık ve nemli ortamda bulunan besinler üzerinde çimlenerek yeni bir hif kütlesi oluşur. Böylece mantarın eşeysiz üremesi tamamlanmış olur.

• - Sporla üreyen canlıların yaşam döngüsünde eşeyli ve eşeysiz üremenin birbirini takip etmesine döl değişimi (metagenez) denir. Döl değişiminde genellikle sporlar mayoz bölünmeyle , gametler mitoz bölünmeyle meydana gelir.

• - Sıtma hastalığına sebep olan tek hücreli bbir canlı olan Plasmodium'da sporla çoğalır.
• Plazmodyum , hayat devrini anofel cinsi dişi sivrisinekte ve insanda tamamlar. İnsan kanında eşeysiz , sivrisinekde eşeyli üreme olayları gerçekleşir.

• - Anofel cinsi dişi sivrisineğin insanı ısırması ile plazmodyuma ait sporozoitler insanın kanına karışır. 

• - Sporozoitler dolaşım yolu ile karaciğere geçerek burada bölünür ve merozoitleri meydana getirirler.

• - Merozoitler bireyin alyuvar hücrelerine girerek eşeysiz yolla çoğalır ve çok sayıda yeni merozoit oluştururlar.

• - Bu sırada alyuvarlar 48-72 saat aralıklarla patlatılır. Bu durum insanlarda periyodik olarak titreme ve ateşe neden olur.

• - Alyuvarların patlaması ile plazmaya dağılan merozoitlerin bir kısmı yeni alyuvarlara girerek çoğalmaya devam ederken bir kısmı gametositleri meydana getirir. Gametositler yaşam döngülerini yeni bir dişi sivrisinekte tamamlar.

• - Bu safhada yeni bir dişi sivrisineğin insanı ısırmasıyla gametositler sivrisineğin sindirim kanalına geçer. Gametositler gametleri oluşturur ve gametler sivrisineğin sindirim kanalına geçer. Gametositler gametleri oluşturur ve gametler sineğin sindirim sisteminde döllenerek zigotu oluşturur.

• - Zigot sineğin vücut duvarına yerleşir ve mayoz bölünme geçirerek yeni sporozoitleri oluşturur. Sporozoitler sineğin tükürük bezlerine geçer. Bu sineğin yeni bir bireyi ısırması ile olaylar tekrarlanır.

• - Çiçeksiz bitkilerde (eğrelti otu) ana bitki üzerindeki spor keselerinden mayoz bölünme ile oluşan sporlar uygun şartlarda gelişerek ara bitkicikleri (gametofit) oluşturur (eşeysiz üreme) . Ara bitkicikler n kromozomludur . Ara bitkilerden mitoz bölünme ile oluşan gametlerin birleşmesi ile zigot oluşur (eşeyli üreme) . Zigot mitoz bölünmeler ile yeni bitkiyi meydana getirir. Yani eşeysiz ve eşeyli üreme birbirini takip eder ( metagenez).