Mendel Genetiğinin Genişletilmesi (Eş baskınlık,Eksik baskınlık,Çok alellik) - 10. Sınıf Biyoloji

Mendel Genetiğinin Genişletilmesi

Mendel'in bezelyelerde incelediği yedi karakter ayrı kromozomlar üzerinde (bağımsız gen) olup , karakteri ortaya çıkaran genlerden biri diğerine tam baskından. Fakat bu durum tüm kalıtsal karakterler için geçerli değildir. Farklı karakterlere ait genler aynı kromozom üzerinde bulunabildiği gibi (bağlı gen) , farklı karaktere etki eden iki alel gen arasında tam baskınlık durumu da görülmeyebilir.

** NOT: Eksik baskınlık , eş baskınlık ve çok alellik gibi durumlar Mendel'in çalışmalarında yoktu. **

Eksik Baskınlık

-Bir karakterle ilgili iki alel genin aralarında baskınlık, çekiniklik ilişkisi bulunmayıp , her iki genin fenotipte etkisini tam olarak gösterememesi durumudur.

-Eksik baskın genlerin bir araya gelmesi ile ana babadan farklı bir ara fenotip ortaya çıkar.

-Eksik baskınlığın klasik örneklerini aslanağzı , akşamsefası , karanfil gibi bitkilerde sığırlarda ve endülüs tavuklarında görebiliriz.

-Karakterler üzerinde rakam bulunan büyük harflerle gösterilir. ==>  A¹   A² 



Eksik baskınlık görülen bir özellikle ilgili;

*Homozigot iki bireyin çaprazlamasıyla oluşan heterozigot bireyler , ebeveynlerinden hiçbirine tam olarak benzemez. ( "Kırmızı X Beyaz ==> Pembe" örneğinde olduğu gibi )
*Heterozigot bireylerin çaprazlamasıyla oluşan döllerde (torun döller) genotip ve fenotip ayrışım oranı birbirine eşit olup 1:2:1'dir.

Eş Baskınlık

-Eş baskınlıkta alel genlerin fenotipteki etkinlikleri birbirine eşittir.
-Heterozigot durumda alel genlerin her ikisi etkisini birlikte gösterir .
-Eş baskınlıkta eksik baskınlıkta olduğu gibi ara fenotip oluşumu gözlenmez.
-Heterozigot bireyler hem annenin hem babanın fenotipini gösterir.
-Eş baskınlığın kontrol çaprazlaması olmaz.
-Fenotip çeşit sayısı genotip çeşit sayısına eşittir.

Örneğin insanda AB kan grubundan sorumlu genler arasında eşbaskınlık görülür. Burada her iki genin de etkileri fenotipte eşittir. Ayrıca M,N kan grubunu belirleyen genlerde de aynı durum söz konusudur.

Çok Alellik

-Değişik canlı türlerinin bazı karakterlerinde alel gen çeşidi ikiden fazladır. Buna çok allelik denir.
-Bir özelliği belirleyen alel gen sayısı ne kadar fazla olursa olsun , diploit bireylerde bu alellerden sadece ikisi , haploit bireylerde bir tanesi bulunur.

Çok alelli kalıtıma,

*Tavşanlarda kürk rengi,
*Sirke sineğinde göz rengi,
*İnsanda kan grubu , örnek verilebilir..

**NOT: Çok alellikte genotip çeşidi formülü = n.(n+1)/2'dir .**